12 apr Burgerschapsonderwijs? Ga debatteren!

DELEN VIA

Geschreven door: Nadine Hoen & Sanne Scholing

Op 21 augustus 2021, is de wet ‘Verduidelijking van de burgerschapsopdracht aan scholen in het funderend onderwijs’ ingevoerd. Scholen moesten vanaf dat moment burgerschapsonderwijs geven. Maar wat is dat nu eigenlijk? Wat zijn de belangrijkste aspecten? En hoe geef je daar als school concreet invulling aan? Daar blijft de wetgeving vaag over. Daarom vertellen we je in deze blog wat burgerschap is én hoe debat een invulling hiervoor kan zijn.

Definitie burgerschapsonderwijs

Laten we beginnen bij de basis: wat is burgerschapsonderwijs? Hessel Nieuwelink, lector burgerschap aan de Hogeschool van Amsterdam, geeft de volgende definitie: ‘Burgerschap gaat over het maatschappelijk functioneren van vrije individuen die op gelijke basis gezamenlijk de samenleving (kunnen) vormgeven.’ Burgerschapsonderwijs moet jongeren dus stimuleren om na te denken over hun rol in de samenleving. Én hoe ze die samen met anderen kunnen vormgeven. Hoe ga je bijvoorbeeld met de ander om als je van mening verschilt? En hoe kom je met elkaar tot een compromis?

(Gebrek aan) vertrouwen

We willen jongeren dus stimuleren om actief mee te doen in onze maatschappij. Maar veel van hen voelen zich niet gehoord: hun stem doet er niet toe. Bij jongeren op het (v)mbo leeft dit gevoel extra. In deze podcast vertelt lector burgerschapsonderwijs Hessel Nieuwelink waar dit gevoel vandaan komt. Zo wordt er in de politiek sneller en vaker naar hoger opgeleiden geluisterd. Wat ook meespeelt, is dat vmbo-leerlingen en mbo-studenten niet altijd de kennis meekrijgen om actief deel te nemen aan onze democratische rechtstaat. Nieuwelink heeft het dan ook over de ‘diplomabureaucratie’: in onze samenleving is je onderwijsniveau bepalend voor hoe jij deel kan nemen aan de samenleving. Het onderwijs kan de politiek niet dwingen om meer naar lager opgeleiden te luisteren. Wat het wél kan is jongeren kennis en vaardigheden bijbrengen om actiever deel te nemen aan onze democratie. Wat ze met die kennis en vaardigheden doen is aan hen, maar de keuze om bijvoorbeeld wel of niet te stemmen moet wel bewust gemaakt kunnen worden. Met die kennis op zak gaan ze “vaker stemmen, beter beredeneerd keuzes maken, en het nieuws volgen”. Debatteren helpt hierbij, door jongeren het (zelf)vertrouwen te geven dat hun stem zéker meetelt in onze samenleving.

Burgerschapsonderwijs & kansengelijkheid

Tegelijkertijd moeten we kijken hoe burgerschapsonderwijs vorm krijgt binnen de onderwijsniveaus. Volgens Nieuwelink zijn er namelijk ‘’stevige indicaties dat hoe wij (burgerschaps)onderwijs vormgeven kansenongelijkheid vergroot in plaats van verkleint’’. Dit heeft met bovengenoemde ‘diplomabureaucratie’ te maken, maar ook met het disciplinerende karakter van het beroepsonderwijs. Waar binnen het algemeen vormend onderwijs de nadruk ligt op kritisch en empathisch nadenken, ligt binnen het beroepsonderwijs de nadruk op wat allemaal moet en hoe jij jezelf staande kan houden binnen onze samenleving. Kortom: jongeren binnen het beroepsonderwijs weten over het algemeen welke regels ze moeten volgen, maar zijn minder actief bezig met hoe zij graag zouden willen dat de wereld eruit ziet. In verhouding hebben hoger opgeleide studenten dus meer participatievaardigheden meekregen tijdens hun opleiding én worden ze – mede daardoor – vaker gehoord door de politiek. Burgerschapsonderwijs in het algemeen – en debatteren in het bijzonder – kunnen dergelijke vaardigheden ook aan leerlingen en studenten van beroepsopleidingen meegeven.

Nieuwsgierig hoe docenten debatteren in de klas aanpakken?

Petra Hoving van het Comenius College vertelt je hier meer

Leren door te debatteren

Leren debatteren laat jongeren onmisbare vaardigheden ontwikkelen: ze krijgen meer zelfvertrouwen, worden betere sprekers en ontwikkelen respect voor andermans mening. Naast argumenteren, leren jongeren ook beter presenteren en samenwerken door te debatteren. Tijdens trainingen ervaren jongeren dat ze heus wél een mening hebben over een onderwerp – sommigen denken dat ze deze niet hebben namelijk. Ook leren ze hoe ze die mening goed onderbouwen. Want weten dát je iets vindt, is iets anders dan goed uit kunnen leggen waarom je iets vindt. Ook draagt debatteren bij aan onderwijskundige doelen [1]: ‘’Door te debatteren worden diverse sociale en communicatieve basisvaardigheden toegepast. Met de keuze voor bepaalde onderwerpen biedt debatteren tal van mogelijkheden om leerlingen dieper inzicht te geven in maatschappelijke actualiteiten en kwesties en daarbij te reflecteren op eigen opvattingen’’. [2]

Naast overtuigender spreken, zorgt debatteren er ook voor dat jongeren zorgvuldig luisteren en nieuwsgierig blijven naar de ideeën van anderen: dat is een belangrijke burgerschapsvaardigheid. Doordat reageren op de ander een essentieel aspect is van elke debatvorm, moeten jongeren heel goed luisteren. Oftewel, niet enkel bezig zijn met je eigen punt overbrengen maar juist luisteren om de ander te begrijpen en daar inhoudelijk en respectvol op te reageren. Daarnaast is nieuwsgierig blijven naar wat de ander vindt ook een essentieel in onze debatmethode. Door met een ‘opgelegde’ mening te debatteren (leerlingen en studenten worden ingedeeld als voor- dan wel tegenstander van een stelling) gaan ze ook op zoek naar argumenten die mogelijk tegen hun eigen mening in gaan. Dan is de wereld niet zo zwart-wit is als ze van tevoren dachten én krijgen ze meer respect voor andermans mening. Op die manier geef je leerlingen of studenten handvatten om straks actief mee te doen aan het publieke debat én geef je tegelijkertijd concrete invulling aan het burgerschapsonderwijs bij jou op school.

Je leerlingen verder helpen met debatvaardigheden? Hier lees je meer over onze debattrainingen!

Heb je na het lezen van deze blog nog vragen over debatteren in de klas? Laat het ons vooral weten, we denken graag met je mee. Je kunt ons bellen op 035 – 625 20 51 of een mailtje sturen naar [email protected].

[1] Debat in burgerschap. Handreiking voor het toepassen van debatvormen in het vmbo. 2013. SLO.
[2] Slo – debatteren, 2019